Gluten adlı proteine karşı bağışıklık sistemi tepkisidir. Bu tepki ince bağırsağa zarar verir. Gluten; buğday, arpa ve çavdarda bulunur. целиакия, genetik yatkınlıkla gelişir. Karın ağrısı, ishal ve kilo kaybı görülebilir. Tedavisi ömür boyu glutensiz diyettir. Erken tanı önemlidir. Diyete uyum, belirtileri azaltır. Doktor takibi gerekir.
Каковы симптомы целиакии?
целиакия olan kişiler gluten içeren gıdalar tükettiklerinde bağırsaklarında iltihaplanma meydana gelir. Bu durum karın ağrısına ve belirgin şekilde şişkinliğe yol açar. Şişkinlik genellikle yemek sonrası artar ve kişiyi rahatsız edecek düzeye ulaşabilir. Bağırsaklar zarar gördüğünde besinler düzgün şekilde emilemez. Bu da sulu, kötü kokulu ve sık dışkılama gibi ishal belirtilerine neden olur.
İshal kronik hale gelebilir ve kişide sıvı kaybına yol açabilir. Yeterli besin emilimi gerçekleşmediği için kişi düzenli yemek yese bile zayıflayabilir. Bu belirti özellikle çocuklarda büyüme geriliğine de yol açabilir. Bu hastalıkta demir emilimi azalır. Bu da demir eksikliği anemisine neden olabilir. Halsizlik, soluk cilt, baş dönmesi ve çarpıntı gibi belirtiler görülebilir. Hastalar, sık sık tekrarlayan ağrılı ağız yaralarıyla karşılaşabilir. Bu yaralar bağışıklık sisteminin etkilenmesinden kaynaklanır.
Beslenme bozukluğunun da bir göstergesidir. Bağışıklık sisteminin gluten nedeniyle uyarılması vücutta iltihabi tepkilere yol açabilir. Bu da kas ve eklemlerde ağrıya, sertliğe neden olur. Bazı hastalarda romatizma benzeri şikayetler görülebilir. Ciltte döküntü belirtisi, hastalığa özgü kaşıntılı, su toplayan döküntülerdir. Genellikle dirsek, diz, kalça ve sırt bölgelerinde görülür. Glutensiz diyetle genellikle iyileşme gösterir.
Besin emilimi bozulduğu için beyin kimyasallarını etkileyen vitaminler yeterince alınamaz. Bu da ruhsal problemlere, özellikle depresyon ve kaygı bozukluğuna neden olabilir. Kadınlarda целиакия hormonal dengeleri etkileyebilir. Bu durum adet düzensizliklerine ve bazı vakalarda doğurganlık sorunlarına yol açabilir. Çocuklar yeterince vitamin ve mineral alamadığında boy uzaması ve kilo alımı gecikir. Bu durum uzun vadede kalıcı gelişim sorunlarına neden olabilir.
Çölyak Hastalığı Neden Olur?
целиакия, genetik olarak yatkın bireylerde görülür. Özellikle HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genlerine sahip kişilerde hastalığın ortaya çıkma riski daha yüksektir. Bu genler, bağışıklık sisteminin glutenle temasa geçtiğinde yanlışlıkla ince bağırsak hücrelerine saldırmasına neden olur. Buğday, arpa ve çavdarda bulunan gluten proteini, hastalarda bağışıklık sisteminin tetiklenmesine yol açar.
Gluten tüketildiğinde bağışıklık sistemi ince bağırsak dokusuna saldırır ve zamanla bu bölgede hasar oluşur. Bu hastalık, otoimmün hastalıklar grubuna dahildir. Yani bağışıklık sistemi, vücudun kendi dokularını yabancı gibi algılar. Glutenin tetikleyici etkisiyle bağışıklık sistemi ince bağırsağın yüzeyine zarar verir. Bu durum besin emilimini bozar. Bazı çevresel etkenler, hastalığın tetiklenmesine katkıda bulunabilir. Erken yaşta glutenle tanışmak, mide-bağırsak enfeksiyonları geçirmek veya yoğun stres yaşamak hastalığı başlatıcı unsurlar olabilir.
Bağırsakta yaşayan faydalı mikroorganizmalar olan mikrobiyota dengesi bozulduğunda bağışıklık sistemi daha duyarlı hale gelir. Bu durum glutenin zarar verici etkilerini artırarak hastalığı tetikleyebilir. Tip 1 diyabet, otoimmün tiroid hastalıkları veya romatoid artrit gibi diğer bağışıklık sistemi hastalıkları olan bireylerde hastalığa da daha sık rastlanır. Bu durum, bağışıklık sisteminin genel olarak aşırı aktif ve hatalı çalışmasından kaynaklanır.
Çölyak Hastalığı Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
En temel ve etkili tedavisi ömür boyu glutensiz diyet uygulamaktır. Bu, buğday, arpa, çavdar ve bazen yulaftan tamamen uzak durmayı gerektirir. Hastalar paketli ürünlerdeki içerik etiketlerini dikkatle okumalı ve çapraz bulaş riskine karşı dikkatli olmalıdır. Glutensiz diyetin uygulanması bağırsakların iyileşmesini sağlar. Semptomları azaltır ve hastalığın komplikasyonlarını önler.
Hastalar, hastalık tanısı aldıklarında genellikle demir, kalsiyum, D vitamini, B12 vitamini ve folik asit eksikliği yaşarlar. Bu nedenle doktor kontrolünde gerekli vitamin ve mineral takviyeleri önerilir. Bu takviyeler, vücudun toparlanmasını destekler. Uzun vadede gelişebilecek osteoporoz, anemi gibi sorunları önler. Glutensiz diyet ilk başta karmaşık ve sınırlayıcı gelebilir. Bu nedenle deneyimli bir diyetisyenden destek alınması, doğru ve dengeli bir beslenme planı oluşturulması açısından önemlidir. Diyetisyen, hastanın yaşam tarzına uygun örnek menüler hazırlayarak süreci kolaylaştırır. Hastaların düzenli aralıklarla gastroenterolog takibinde olması, tedavi sürecinin başarıyla devam etmesini sağlar. Kan testleri ve gerekirse endoskopik değerlendirmelerle bağırsaklardaki iyileşme izlenir.
Aynı zamanda olası komplikasyonların erken fark edilmesi sağlanır. Hasta ve ailesi glutensiz ürünleri tanımayı, doğru alışveriş yapmayı ve dışarda yemek yerken ne tür önlemler alınması gerektiğini öğrenmelidir. Bu süreçte gıda etiketlerinin okunması, çapraz bulaşmaya karşı dikkatli olunması ve restoranlarda açıkça glutensiz talep edilmesi önemlidir. Glutensiz yaşama geçiş süreci bazı hastalarda sosyal izolasyon, stres veya kaygıya neden olabilir. Özellikle çocuklar ve ergenlerde diyet uyumu zor olabilir. Bu nedenle gerekirse psikolojik danışmanlık alınması veya çölyak hasta destek gruplarına katılınması faydalı olabilir. İlaçların ve takviyelerin içerikleri de kontrol edilmelidir. Bazı ilaçlar gluten içerebilir ve bu durum tedavi sürecini olumsuz etkiler. Doktor ve eczacıya целиакия bilgisi mutlaka verilmelidir.
